سوال :مرگ طبیعی و ارادی را بیان فرمایید؟
پاسخ :مرگ به دو نوع طبیعی و ارادی تقسیم می شود :1. مرگ طبیعی همان تحوّل از نقصان به خروج, توجّه هر سافل به عالی و رجوع هر چیزی به اصل خودش است . براساس این تقسیم و تعریف, مرگ طبیعی برای تمام موجودات - حتی ملائکه نیز رخ خواهد داد   چرا که همه موجودات, نشانه های خداوند متعال بوده و همه آنها براساس عمومیت و کلیت اصل بازگشت به سوی خدا, در حال سیر و حرکت به سوی او هستند و از این رو, با مرگ سرفصلی از این مسیر را طی می کنند .آیه ذیل به خوبی به این نوع مرگ اشاره دارد:  کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ ثم إِلَیْنَا تُرْجَعُونَ    آل عمران )2 (, آیه 581, انبیاء )12 (, آیه 53   عنبکوت )92 (, آیه 75 .   هر نفسی چشنده مرگ است, آن گاه به سوی ما باز گردانیده خواهد شد  . آب از بالا به پستی در رود
آن گه از پستی به بالا بر رود  گندم از بالا به زیر خاک شد
بعد از آن خوشه و چالاک شد  دانه هر میوه آمد در زمین
بعد از آن سرها برآورد از دفین   اصل نعمت ها زگردون تا به خاک
زیر آمد شد غذای جانِ پاک   از تواضع چون زگردون شد به زیر
گشت جزو آدمی حیّ دلیر  پس صفات آدمی شد آن جماد
بر فراز عرش پرّان گشت شاد  کز جهان زنده ز اول آمدیم
باز از پستی سوی بالا شدیم   جمله اجزا در تحرک و در سکون
ناطقان  کانا الیه راجعون   ذکر و تسبیحات اجزای نهان
غلغلی افکند اندر آسمان  مثنوی معنوی, دفتر سوم, ابیات 464 - 754 .2. مرگ ارادی تنها مخصوص انسان بوده و مقصود از آن, عروج روح به باطن و بواطن عوالم برتر, در همین دنیا است . کسانی هستند که از اوصاف, اخلاق, عقاید و افکار پلید رهیده   از رنگ ها, هیئت ها و تعلّقات مادی و دانی, خود را تطهیر کرده   از مخلوق به خالق رو نموده   فانی وجه حضرت حق گشته و به این حقیقت لطیف و عمیق رسیده اند که چیزی جز ذات اقدس اله حقیقت ندارد . اینان در همین دنیا از برزخ و برزخ ها گذشته و هم اکنون به جهت برخورداری از حیات, علم و اراده بالاتر, عالم برزخ اهل برزخ و حالات آنان را شاهدند   بلکه با مجاهدت و نیز با عشق و کششی که به لقای وجه کریم حضرت حق دارند, از همه عوالم گذشته و همه حجاب ها را کنار زده اند و به عزّ قدس رسیده, فانی در حق شده اند .بعد از فنا, باقی به بقای حق می شوند و به آنچه اندر وهم نیاید, نایل می آیند . در واقع مراتب و مراحلی که برای عامه مردم با مرگ طبیعی پیش می آید, برای اینان قبل از مرگ طبیعی با مرگ ارادی - که مرگ قبل از مرگ می باشد پیش آمده است . آیات ذیل به خوبی بیانگر مرگ ارادی و اختیاری است:  أَلْهکُمْ التَّکَاثُرُ, حَتَّی زُرْتُمْ الْمَقَابِرَ, کَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ, ثُمَّ کَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ, کَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیَقِینِ, لَتَرَونَّ الْجَحِیمَ, ثُمَّ لَتَرَونَّهَا عَیْنَ الْیَقِینِ, ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنْ النَّعِیمِ    تکاثر )201 (, آیات 1 - 8 .    تفاخر به بیشتر داشتن,شما را غافل داشت تا کارتان و [پایتان \ به گورستان رسید . نه چنین است, زودا که بدانید! باز هم نه چنین است, زودا که بدانید! هرگز چنین نیست, اگر علم الیقین داشتید! به یقین دوزخ را می بینید سپس آن را قطعاً به عین الیقین در می یابید   سپس در همان روز است که از نعمت [ روی زمین \پرسیده خواهید شد  .از این آیات, به روشنی استنباط می شود که انسان در زندگی دنیایی, می تواند حجاب ها را کنار زده و از آنها گذر کند و حقایق اخروی را بیابد . این دریافت همان شهود, احاطه خاص و علم و ادراک برتر و همان  علم الیقین  است که قبل از مشاهده عینی برزخ )عین الیقین (, برای انسان هایِ کامل, رخ خواهد داد .